Op basis van een waar gebeurde geschiedenis ? over Andrei Tjikalito, de beruchtste Russische seriemoordenaar ? publiceerde de jonge Engelse auteur Tom Rob Smith (1979) vorig jaar zijn virtuoze debuutthriller Kind 44 (De Leeswolf 2008, p. 266). Hij vertelt daarin het verhaal van de ambitieuze agent Leo Demidov, in 1953 werkzaam bij het hoofdkwartier van de Tsjeka, de geheime dienst van het stalinistische Rusland, dat bekend staat als een 'fabriek die schuld produceert'. Leo heeft zich vereenzelvigd met het totalitaire systeem, en als loyaal en gezagsgetrouw opsporingsambtenaar vindt ook hij dat misdaad niet kan bestaan in de nieuwe, communistische maatschappij. Maar dit besef begint te wankelen als hij ontdekt dat een onschuldige wordt gemarteld en hij op het spoor komt van een nietsontziende kindermoordenaar. De politiek-morele dilemma's die daarvan het gevolg zijn, brengen hem in grote moeilijkheden, terwijl het ideologische systeem uit alle macht en meedogenloos zijn eigenzinnig optreden tracht te voorkomen.

Dit voorjaar verscheen een tweede roman over Leo Demidov: The secret speech (vert. Kolyma), die dezelfde kenmerken draagt: opnieuw een hoogst intrigerende, politieke misdaadroman, nu spelend in 1956 vlak na de dood van Stalin, als diens opvolger Chroesjtsjov zijn befaamde 'geheime rede' houdt, die kanttekeningen plaats bij de persoonlijkheidscultus rondom Stalin, schendingen van de principes van de Partij aan de orde stelt, en ernstig machtsmisbruik veroordeelt. De gevolgen zijn catastrofaal. Leo, die een hoge functie binnen de KGB heeft afgewezen en nu hoofd is van een zelf opgericht Bureau Moordzaken, dat argwanend en oogluikend wordt toegestaan, krijgt te maken met gruwelijke wraakacties van slachtoffers van de stalinistische terreur, waar hij zelf in het verleden overtuigend aan heeft meegewerkt. Dat brengt hem, en zijn vrouw Raisa, opnieuw in een onmogelijke, levensgevaarlijke positie, die verhevigd wordt doordat Zoya, een van zijn geadopteerde dochters ? van een echtpaar dat door zijn toedoen is omgekomen ? wordt ontvoerd. In ruil voor haar vrijlating wordt het onmogelijke van hem verlangd: hij moet incognito een gevangene uit de concentratiekampen van Kolyma bevrijden, die daar door zijn toedoen is terechtgekomen.

De rede van Chroesjtsjov maakt krachten los die niet alleen zeer grote invloed hebben voor de nabije toekomst van de Sovjetmaatschappij, maar vooral ook voor individuen, die gemangeld worden door een kluwen van politieke belangen, gestuurd door de strijd in het Kremlin tussen haviken en rekkelijken. Met een grote, gedetailleerde verbeeldingskracht schrijft Smith ijzingwekkende passages die zich afspelen in het rioolstelsel diep onder de straten van Moskou waar zich goed georganiseerde wraakbendes ophouden, gevormd na een verblijf in de goelag, en vertelt hij over Leo's reis naar en verblijf in een van de noordelijke Kolyma-kampen, terwijl daar een opstand onder gevangenen uitbreekt. De verschillende verhaallijnen, inclusief een aantal zeer verrassende wendingen die met meesterhand zijn uitgezet, komen bij elkaar in een grootse finale tijdens de bloedige opstand tegen de Russische bezetters in het Boedapest van 1956. Magistrale scènes in de gebombardeerde straten en stukgeschoten huizen brengen een aangrijpende geschiedenis tot leven waar niemand onberoerd onder kan blijven.

Kolyma is een formidabele leeservaring met de persoonlijke en politieke ontwikkeling van Leo Demidov als de basso continuo, die het verhaal een zeldzaam indringend geluid geeft. Het is die grondtoon die van dit boek opnieuw een (misdaad)roman maakt zoals er weinig worden geschreven. Je hoeft Kind 44 niet gelezen te hebben, maar het is wel een groot voordeel. [Peter van den Hoven] Verberg tekst

Na de dood van Stalin schrijft Chroesjtsjov een brief waarin hij verklaart dat er fouten zijn begaan en onschuldige mensen zijn veroordeeld. Dit zorgt voor een opstand bij slachtoffers die wraak willen nemen op degenen die schuldig zijn aan hun gevangenschap en martelingen. Geheim agent Leo wordt gedwongen een gevangene te bevrijden uit de goelag. Daar wordt hij herkend en net zo behandeld als degenen die door hem gearresteerd zijn. Deze beklemmende en zeer spannende thriller geeft een indringend beeld van het leven in de Sovjet-Unie in 1956. Mensen moeten keuzes maken die altijd verkeerd zijn en niemand is te vertrouwen. Het verhaal speelt in Moskou, Boedapest en in de ijskoude gevangenkampen in Siberië. Een zeer spannend verhaal, met veel gruwelijke passages over de helse omstandigheden in de kampen. Een absoluut geweldige roman, uitstekende karakterbeschrijvingen een subliem plot. Paperback met kleine druk.